ปรัญชาประวัติศาสตร์

ประวัติศาสตร์ในฐานะที่เป็นศาสตร์แขนงหนึ่งย่อมศึกษาข้อเท็จจริงหลากหลายในอดีตและนำมาเชื่อมโยงกันและกัน เราจะมองดูประวัติศาสตร์ในภาพรวมและสามารถสรุปได้หรือไม่ว่ามันมีระบบหรือมีหลักการอะไรอยู่เบื้องหลังหรือไม่ มันมีพัฒนาการหรือไม่ มีกฎเกณฑ์อะไรบ้างไหม? เหมือนที่นักวิทยาศาสตร์มักสนใจศึกษา กฎธรรมชาติ กฎฟิสิกส์ กฎอิเลคโทรนิคส์ ประวัติศาสตร์มีกฎเกณฑ์อะไรไหม?
ประวัติศาสตร์เป็นระบบที่ถูกกำหนดไว้ล่วงหน้า ตายตัวหรือไม่? ถ้าเป็นอย่างนั้นบทบาทและความรับผิดชอบของมนุษย์จะมีหรือไม่ อยู่ตรงไหนในระบบที่มีลัึกษณะดังกล่าว หรือว่ามันเป็นไปในแบบที่ไม่มีกฎเกณฑ์ และถ้าเป็นอย่างนั้นเรายังคงต้องรับผิดชอบต่อเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นในอดีตหรือไม่? เหล่านี้ล้วนแต่เป็นประเด็นศึกษาที่น่าสนใจทีเดียว