ประวัติศาสตร์

"เป็นความสัตย์แห่งข้า ข้าทำความเพียรมิได้คิดแก่กายและชีวิต ทั้งนี้จะปรารถนาสมบัติพัสถานอันใดหามิได้ ปรารถนาแต่จะให้สมณะชีพราหมณ์สัตว์โลกเป็นสุข อย่าให้เบียดเบียนกัน ให้ตั้งอยู่ในธรรมปฏิบัติ เพื่อที่จะเป็นปัจจัยแก่โพธิญาณสิ่งเดียว ถ้าแลผู้ใดอาจสามารถอยู่ในราชสมบัติให้สมณพราหมณ์ประชาราษฎรเป็นสุขได้ จะยกสมบัติทั้งนี้ให้แก่บุคคลผู้นั้น แล้วข้าจะไปสร้างสมณธรรมแต่ผู้เดียว ถ้ามิฉะนั้น ปรารถนาศีรษะและหทัยวัตถุสิ่งหนึ่งสิ่งใดก็จะให้แก่ผู้นั้น พระราชดำรัสสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ที่เมืองพุทไธมาศ เวลา บ่าย ๓ โมงเศษ หนังสือ บันทึกจอมทัพ พระเจ้าตากสินมหาราช จัดพิมพ์ขึ้นเพื่อเทิดพระเกียรติในวาระทรงพระรา

เจ้าจอมหม่อมราชวงศ์สดับ มิใช่เจ้าจอมคนแรก หรือคนสุดท้ายของฐานันดรศักดิ์ "เจ้าจอม" แต่ชีวประวัติและเรื่องราวได้ถูกจารจารึกไว้ เป็นประวัติศาสตร์ในแผ่นดินสยามนี้มากที่สุดของเหล่าบรรดาเจ้าจอมทั้งหลาย อ่านเรื่องประทับจิต ชีวิตประทับใจของ "เจ้าจอม" ผู้นี้ แล้วท่านจะตราตรึงในอารมณ์ว่าเป็น "เจ้าจอม" แห่ง "เจ้าจอม" นั้น เป็นอย่างไร