หนังสือที่เป็นทั้งบันทึกส่วนตัวว่าด้วยการผจญภัยและประสบการณ์แปลกใหม่ยามอยู่ไกลบ้านไกลเมือง เป็นตัวอย่าง “หลักฐานชั้นต้น” ชิ้นสำคัญของงานเขียนในยุคอาณานิคมจากมุมมองของเจ้าอาณานิคม แง่มุมของคนหนุ่มที่มีความโรแมนติกอยู่ในตัว มองโลกลึกซึ้งคมคาย แต่ก็ช่างติไม่แพ้กัน
ชีวประวัติของพระยาสุนทรเทพกิจจารักษ์ (ทอง จันทรางศุ) ฉายภาพชีวิตเด็กคนหนึ่งจากต่างจังหวัด มีโอกาสเข้าเรียนโรงเรียนมหาดเล็ก เข้ารับราชการจนหนุนนำให้เป็นนักปกครอง แห่งกระทรวงมหาดไทย ในยุคสมบูรณาญาสิทธิราชย์
รวมบทความซึ่งตีพิมพ์ระหว่างปี 2552-2555 ในเล่มจะพาเราไปรู้จักประเทศลาวโดยสะท้อนถึงสยามประเทศได้อย่างน่าสนใจ กระทั่งถึงยุคล่าอาณานิคมจนถึงชนชาติลาวในปัจจุบัน อ่านสนุก เพลิดเพลินกับประวัติศาสตร์กลิ่นใหม่จากผู้เขียนที่หาข้อมูลอย่างละเอียด
เรื่องราวความคิดความเชื่อเกี่ยวกับปราสาทนครวัดของนักปราชญ์เขมร ทั้งพระสงฆ์ กวี อาจารย์ ฯลฯ จากภาษาเขมร และข้อเขียนของจิตร ภูมิศักดิ์ ที่อธิบายเรื่องปราสาทนครวัดกับชื่อนครวัด พร้อมตารางเหตุการณ์ประวัติศาสตร์ในกลุ่มเครือญาติเขมร ลาว ไทย
อ.ถาวร สิกขโกศล ผู้เชี่ยวชาญวัฒนธรรมไทย-จีน ตรวจสอบ ค้นคว้าที่มาของเทศกาล วิวัฒนาการการเปลี่ยนแปลง ประเพณีปฏิบัติ คุณค่าต่อสังคม รวมถึงเทศกาลจีนที่เกี่ยวข้องกับชีวิตของจีนสยามในประเทศไทย มีความเหมือนและต่างอย่างไรกับจีนแผ่นดินใหญ่
ทวารวดีในอีสาน จะสะท้อนให้เห็นถึงตัวตนที่แท้จริงของวัฒนธรรมแห่งนี้ ซึ่งส่วนหนึ่งมีรูปแบบที่แตกต่างไปจากทวารวดีในภาคกลาง และวัฒนธรรมเขมร อัตลักษณ์ของวัฒนธรรมทวารวดีในอีสานเป็นเช่นไร มีคำตอบรออยู่ในเล่มนี้แล้ว
บางขุนนนท์เป็นย่านเก่าแก่ของธนบุรี ขึ้นชื่อเรื่องร้านก๋วยเตี๋ยวซึ่งมีจำนวนมาก ร้านก๋วยเตี๋ยวเหล่านี้บอกอะไรบางอย่างเกี่ยวกับประวัติศาสตร์วิถีชีวิตของผู้คนในย่านบางขุนนนท์และคลองชักพระ ที่มีบริบทหลายสิ่งหลายอย่างเข้ากันเป็นอย่างดี
แต้จิ๋วเป็นจีนกลุ่มน้อยแต่ยิ่งใหญ่ด้วยชื่อเสียงที่โด่งดังไปทั่วโลก คนแต้จิ๋วยิ่งใหญ่ด้วยสติปัญญา ความปราดเปรื่อง ปรีชา ความรู้ความสามารถ และความละเอียดอ่อนลึกซึ้ง มีภาษาและศิลปวัฒนธรรมของตัวเองโดดเด่นเป็นที่รู้จักกันทั่วไป
การอ่านตำนานจะเห็นความรู้สึกนึกคิดของคนโบราณในช่วงเวลาหนึ่ง ที่ตำนานเรื่องนั้นได้รับการแต่งหรือคัดลอกบอกเล่าสืบต่อกันมา ผู้อ่านจำเป็นที่จำต้องมีความรู้เกี่ยวกับคติความเชื่อสำคัญๆ โดยเฉพาะที่มีที่มาจากคำสอนบางเรื่องในทางพระพุทธศาสนา เรื่องเหล่านั้นจะเป็นพื้นฐานช่วยให้อ่านเรื่องตำนานข้ามพ้นอุปสรรคไปได้
อธิบายความเป็นมาของประเพณีสงกรานต์และประเพณีวันขึ้นปีใหม่ในสมัยต่างๆ ได้อย่างครบถ้วน รวมถึงการทรงเจ้าเข้าผีในเทศกาลสงกรานต์ด้วย
